Dienstbaar handelen

Het vierde thema in ons boek over het leiderschap van de programmamanager is ‘Dienstbaar handelen’. Daarbij kijken we naar de programmamanager die in onze optiek als leider dienend is – of zou moeten zijn – aan de opgave, de mensen en de organisatie. Waar gaat het om bij dit thema? En matcht dit met jouw kijk op het programmaleiderschap?

Leiderschap is voor ons vooral een bepaalde manier van zijn. Je bent niet zomaar een leider, daar moet je wel wat voor doen. Bijvoorbeeld jezelf afvragen hoe je je verhoudt tot de perspectieven op leiderschap die we in deel I van ons boek schetsten en van daaruit bepalen op welke manier je je eigen leiderschap als programmamanager invulling wilt geven.

Dienend leiderschap

Uit onze gesprekken met programmamanagers en onze eigen praktijkervaring blijkt dat goede programmamanagers hun rol overwegend invullen vanuit een dienende houding. Ze zijn en voelen zich dienstbaar aan de opgave, het team, de organisatie(s) en de doelgroep(en) van het programma. Alle reden dus om dat dienend leiderschap onder de loep te nemen.

Nuijten beschrijft in navolging van Greenleaf, grondlegger van het concept van dienend leiderschap, acht kenmerken van een dienend leider:

1. Authenticiteit. Echtheid, geloofwaardigheid, consistent en consequent gedrag, bewustzijn van eigen waarden en opvattingen, kwetsbaarheid en eerlijkheid.
2. Bescheidenheid. Jezelf en wat je bereikt hebt in het juiste perspectief plaatsen, bewustzijn van je sterke en minder sterke punten, je eigen ego opzij kunnen zetten.
3. Rentmeesterschap. De bereidheid verantwoordelijkheid voor het grote geheel te nemen, zorgdragen voor nu en later, oog hebben voor toekomstige generaties.
4. Verantwoordelijkheid geven. Mensen doelen geven die binnen hun vermogen liggen, maar ze uiteindelijk ook verantwoordelijk houden, accountable laten zijn.
5. Empowerment. Mensen helpen in hun zelfredzaamheid, ze in hun kracht zetten, stimuleren van een proactieve houding, zelf beslissingen laten nemen.
6. Vergeving. Accepteren van beledigingen, ruzies en fouten, je niet laten leiden door ergernissen en wraakgevoelens, begrijpen van de ander en je in de ander verplaatsen.
7. Waardering. Gerealiseerde prestaties waarderen, expliciet anderen op de voorgrond plaatsen waar dat passend is, feedback, steun en waardering geven.
8. Moed. De mentale kracht om weerstand te bieden en moeilijke situaties te doorstaan, creativiteit en innovatie stimuleren, weloverwogen risico’s durven nemen.

Het gaat bij dienend leiderschap niet om aardig zijn voor anderen, maar om het stellen van prioriteiten. Die liggen niet bij jezelf en je eigenbelang, maar bij de belangen van de groep waarvan je deel uitmaakt. Ben je bereid je daarvoor in te zetten en zo nodig je eigenbelang (zoals je eigen carrière) op te offeren, en heb je daarbij toegevoegde waarde voor de groep? Help je de groep bijvoorbeeld om het werk effectiever, sneller, makkelijker of met meer plezier te doen? Greenleaf (1999) stelt: “Het begint met het natuurlijke gevoel dat men in de eerste plaats wil dienen. Daarna maakt men bewust de keuze om te trachten te leiden. Het verschil met andere vormen van leiderschap zit in de zorg die een dienaar ten eerste besteedt aan het tegemoetkomen aan de voornaamste prioriteiten van anderen.”

Succesvolle programmamanager

De succesvolle programmamanager is niet de sterkste aap op de apenrots, niet de Bokito die het hardst schreeuwt en het meest zichtbaar en dominant is. Het is de man of vrouw die vanuit een passende aanwezigheid een systeem dient en zodanig leidt dat de geformuleerde doelen worden bereikt. Die een bedding creëert waardoor de stroom haar weg vindt. Die vooral anderen de ruimte en verantwoordelijkheid geeft voor het vervullen van hun rol en die zich inzet voor de groep. Die de betrokkenen de waardering geven die zij verdienen. En die het niet heeft over míjn programma, maar over óns programma.

In de beschrijving van dit thema geven we je handvatten om je dienend leiderschap als programmamanager te onderzoeken en vorm te geven. Het klinkt namelijk mooi, dat dienend leiderschap, maar het blijkt in de praktijk helemaal niet zo makkelijk.